Kütüb-ü sitte adi verilen hadis mecmualarinin besincisinin müellifi. Ahmed b. Suayb b. Ali b. Bahr b.
Sinân b. Dinar (Ebu Abdi'r-Rahman) Horasan'da Nesâ denilen sehirde dünyaya gelmistir (el-Cezerî, el-Lübâb fi Tehzîbil-Ensâb, III, 306).
Dogum tarihinin 214 veya 215 Hicri yilinda oldugu konusunda ihtilâf vardir. Imam Suyûtî, Hüsnül-Muhadara isimli eserinde (I,197) dogum tarihini Hicri 225 olarak gösterir.
Nesâî on bes yasinda iken, küçük yasinda basladigi tahsilini, hadis ögrenmeye yöneltmistir. Ilk hadis derslerini, muammerinden olan, Enes b. Malik (r.a) de dahil pek çok Hadis otoritesine talebelik yapmis olan büyük muhaddis Kuteybe b. Saîd'den aldi. Bu zatin yaninda kaldigi bir yil iki aylik sürenin feyzini ömrü boyunca tasidi.
Nesâi'nin asri büyük muhaddislerin var oldugu ve Hadis ögrenmek için uzun seyahatlerin yapildigi bir dönemdir. Nesâî de bu seyahatlere katildi. Büyük muhaddislerden ilim aldi, ilim verdi. Istisarelerde bulundu. Ilmi ve fazileti ile tanindi. Hadisteki yetkisiyle söhret buldu. Hadis ögrenme ve ögretme yolunda yaptigi yolculuklar, ölümüne kadar kesintisiz devam etti. Parmakla gösterilir hale geldi. Yerine göre bir ögrenci, yerine göre Allah yolunda gazaya çikmis bir mücahid, yerine göre mücahidlerin ögretmenligini yapti. Hadis alimlerinden Me'mûn el-Misrî söyle anlatir:
"Nesâî ile beraber Tarsus'a gittik. Imamlardan Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Muhammed b. Ibrahim, Ebül-Âzân ve Keylece gibi zevat toplandi. Kendileri adina, hadis seyhlerine karsi ilmî münazarada bulunacak birini seçme konusunda istisarede bulundular ve bu is için Ebû Abdurrahman en-Nesâî'yi seçme konusunda ittifak ettiler" (ez-Zehebî, Tarihul-Islâm, II, 179).
Nesâî bir taraftan seyahat ederken, bir taraftan da buldugu muhaddisden hadis aliyor. Isteklisine de bunlari ögretiyordu.
Nesâî'nin kendilerinden hadis ve ilim aldigi hocalarindan bazilari sunlardir: Kuteybe b. Saîd, Ishak b. Râhûye, Yûnus b. Abdül-A'lâ, Muhammed b. Bessâr, Mahmûd b. Gaylân, Hisâm b. Ammâr, Ebû Davûd, Süleyman b. el-Es'as, Osman b. Ebî Seybe, Isâ b. Hammad...
Nesâî, ehil ise kendi akranindan ilim ve hadis almaktan çekinmezdi. Ebû, Davûd es-Sicistani, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Süleyman b. Seyf el-Harrânî ve Süleyman Eyyüb el-Esedi, kendilerinden hadis alip rivayet ettigi akranidir.
Nesâî ayrica bir çok ögrenci yetistirmistir. Basta Sünen isimli eserini rivayet edenler içerisinde bulunan oglu Abdül-Kerim olmak üzere ileri gelen talebelerinden bazilari da sunlardir: Ali b. Ebû Câfer et-Tahavî, Ebû Bisr ed-Dûlâbî, Ebû Avane, tbni Hibbân el-Büstî, Ebû Bekir b. el-Haddâd, Ebû Câfer el-Akilî, Ebû Ali en-Nisâburî, Ebül-Kasim et-Taberânî, Kasim b. Sâbit es-Serkastî.
Imam Nesâî, Safiî mezhebine bagli olmasina ragmen mutlak müctehid mertebesinde idi. Hadisçiler arasinda üçüncü yüz yilin müceddidi sayilmistir. Ibni Kesir bu konuda söyle der: "Yazmis oldugu eserlerden anlasiliyor ki hifzi saglam, dogrulugu kesin, imani güçlü, ilim ve irfani genis birisi idi" (Ibni Kesir, el-Bidâ ye ve'n-Nihâye, XI, 123).
Hadis rivayetinde çok titizdi. Hattâ bu konuda Müslim'den daha saglam oldugunu söyleyenler vardir. Nakd-i Ricâl ilminde asiri titiz olan Zehebi bile onu Müslim, Ebû Davûd, Tirmizi gibi Hadis otoritelerinden önde sayar ve söyle derdi:
"Nesâî, Buhârî ve Ebû Zür'a ayarindadir."
Tâcüd-Din es-Sübkide su nakilde bulunur.
"Üstadimiz Zehebîye, Imam Müslim'in mi, yoksa Neseâî'nin mi, daha titiz oldugunu sordum. "Nesâî'dir" dedi" (es-Sübki, Tabakâtüs-Safiiyye, II, 83).
Sa'd b. Ali ez-Zencânî, Imam Nesâî'nin hadis kabul ve rivayetindeki sartlarinin Buhari ve Müslim'den daha da agir oldugunu söyler.
Nesâî'nin eserlerinden bazilari sunlardir:
1- es-Sünen: Meshur hadis kitabidir. Buna "el-Mücteba" da denir.
2- el-Künâ: Ravileri künyelerine göre ve harf sirasiyla yazan bir eserdir.
3- ed-Duafâ vel-Metrûkîn: Zayif ve terkedilmesi gereken ravileri yazan bir eserdir.
4- et-Temyiz: Suyûtî'nin ifadesine göre ravîleri birbirinden ayiran özellikleri zikreder.
5- el-Mu'cem: Nesâî'nin hocalarini yazar.
6-Kitabü't-Tabakât: Nesâî'nin zamanina kadar geçen ravileri, rivayetlerini, hallerini, tabaka tabaka anlatan bir eserdir.
7- el-Cerh ve't-Ta'dil: Hadis tenkidinin esaslarini yazar.
8- Tefsirul-Kur'an'il- Kerim
9- el-Cum'a
10- Müsned-i Ali b. Ebi Talib
11- Amelül-Yevm vel-Leyle
Imam Nesâî heybetli yapili, güzel ve nurlu yüzlü, sihhatli bir sahisti. Cihada istiraki severdi. Savm-i Davûd'a devam ederdi. Gece ibadetinden, teheccüdden hiç geri kalmazdi. Humus'ta yaptigi kadiliktan herkes hosnut kalmisti.
Ömrünün son zamanlarini Misir'da, Hadis ve ilim ögreterek geçirmisti. Hacc için oradan çikti. Sam'a ugradi. Sam Ümeyye Camünde münazaralara katildi. Kendisine Ümeyye hanedani ile ilgili sorular soruldu. Imam Dârakutni'nin ifadesine göre, orada rahatsizlandi. Kendisini deve sirtinda Hicâz topragina yetistirmelerini istedi. Istegini yerine getirdiler. 303 (915-916) yilinin Sa'ban ayinda Mekke'de vefat etti ve Safa ile Merve arasina gömüldü (ez-Zehebi, Tezkiratül-Huffâz, II, 698).
Bazi müellifler Filistin'deki Remle'de vefat edip Beytü'l-Makdis'e gömüldügünü yazarlar (Ibni Kesir, el-Bidâye ve'n-Nihâye, XI, 124). Ancak onun Mekke'de medfun oldugu görüsü daha kuvvetlidir.
Nesâî'nin "es-Sünen"i ellibir kitab'a ayrilmis olup her kitap çesitli bablardan meydana gelmistir. Diger hadis mecmualarinda bulunmayan Kitabul-Ihbâs, Kitabu'n-Nuhl, Kitabu'r-Rukba ve Kitabu'l-Umra gibi konulari içeren bölümler Nesâî'nin süneninde mevcuttur. Ayrica diger hadis mecmualarinda bulunan Kitabul-Fiten, Kitabul-Kiyame, Kitabul-Merakib ve Kitabü' t-Tefsîr de Nesâî'de mevcut degildir.
